Historia Tin Whistle

Najstarsze zachowane tin whistle pochodzą z XII wieku. Jednym z niewielu egzemplarzy, który nadal można publicznie oglądać jest Tusculum whistle, flet z mosiądzu z sześcioma dziurkami; obecnie znajduje się na wystawie w Museum of Scotland w Edynburgu. Ma 14 cm długości i posiada 6 dziurek, tak jak obecne tin whistle. Instrument ten znaleziono razem z wyrobami garncarskimi pochodzącymi z XIV i XV wieku.

L.E. McCulluough, amerykański muzyk folkowy i autor podręczników, stwierdził w swojej książce „The Complete Irish Tin Whistle Tutor” (opublikowanej w 1976 roku), że tin whistle zostały wspomniane już w Brehon Laws – kodeksie prawnym z galijskiego okresu Irlandii, który dotyczył życia codziennego, polityki oraz zawierał m.in. opis zawodników Feadan z dworu króla Irlandii. Celtycki odpowiednik słowa „tin whistle” – „Feadóg”, pochodzi właśnie od starego celtyckiego słowa Feadan. Należy pamiętać, że początki Brehan Laws sięgają już III wieku naszej ery!

Stara i wciąż ważna: strona z Brehon Laws

Pojęcie „Penny whistle” (dosłownie „piszczałka jednocentowa”) wzięło się od żebraków i wędrowców z XV wieku, wśród których ten instrument był z racji niskiej ceny bardzo popularny. Samo pojęcie „tin whistle” powstało dopiero w roku 1825 (1), jednakże żadne z tych dwóch słów nie było tak naprawdę popularne aż do początku XX wieku (2).

Pierwszym producentem, który zaczął produkować tin whistle na skalę masową był Robert Clarke z Manchesterze, który później przeniósł się do New Moston (wtedy wieś, dzisiaj część Manchaster), w Anglii. Do roku 1900 nazywano je Clarke London Flageolets i Clarke Flageolets (3).

Robert i Sarah Clarke - 1871

Tin Whistle w znanej nam dzisiaj formie wynalazł tak naprawdę dopiero Robert Clarke, we wsi Coney Weston w Anglii. Clarke pracował wtedy na pobliskiej farmie i umilał sobie dzień grą na drewnianym flażolecie. Pracując tam usłyszał, że stworzono nowy materiał – blachę białą, matkę późniejszych puszek Coli. Ponieważ był zaprzyjaźniony z miejscowym kowalem, poprosił go o załatwienie mu kawałka owej blachy, aby mu stworzył nowy flet. Na metalowej kopii drewnianego fletu grało mu się tak dobrze, że postanowił produkować tego typu flety seryjnie. W Lancashire rozpoczęła się właśnie na dobre industrializacja, tak więc Robert postanowił przeprowadzić się tam z synem, aby spełnić swoje marzenie. Tak oto wybrał się w długą, pieszą podróż, ciągnąc na wózku swoje narzędzia.

Po drodze zatrzymywał się we wsiach, gdzie mógł sprzedawać swoje ręcznie robione instrumenty. Od czasu do czasu spotykał marynarzy i irlandzkich robotników dorywczych, którzy kopali kanały – im również sprzedawał swoje tin whistle. Robotnicy zabierali instrumenty z powrotem do ojczyzny, gdzie szybko stały się ulubionym folkowym instrumentem.

Gdy po swojej prawie że czterysta kilometrowej podróży dotarł w końcu do Manchesteru, wynajął tam barak i rozpoczął seryjną produkcję. Nie musiał długo czekać na sukces. Z biegiem lat Robert dorobił się małej fortuny, był w stanie zbudować sobie dwa domy i zafundować wsi New Moston nowy kościół (7).

Chwyty starych fletów Clarke odpowiadają chwytom irlandzkiego fletu (Irish Flute) – to drewniany flet, którego chwyty odpowiadają systemowi Böhma... który znowuż odpowiada systemowi barokowych fletów poprzecznych i prawie że wszystkim diatonicznym fletom spotykanym na całym świecie. Bez różnicy czy przygląda się fifkom kawalerzystów z amerykańskiej wojny domowej, bambusowym fletom z Indii, mołdawskim fletom podwójnym czy niemieckim szweglom.

Skomplikowane chwyty fletu prostego zaczęły zdobywać uznanie (dopiero) w klasycyzmie, dzięki czemu możemy dziś łamać i wykrzywiać sobie palce grając wszystkie gamy na flecie prostym w stroju C.

Narodziny dzisiejszego Tin whistle

Clarke zaczął produkcję w roku 1843. Jego pierwszy tin whistle, zwany MEG Whistle, który do dzisiaj można kupić w dawnej formie, był dostępny w wysokim A. Kilka lat później rozpoczęto produkcję w strojach D i C, najbardziej popularnych tonacjach wiktoriańskiej muzyki kameralnej. W roku 1851 zaprezentowano te flety na „Great Exhibition”, czyli jednych z pierwszych międzynarodowych targów handlowych w londyńskim Hyde Parku (4).

Nazwa „Meg” oznacza po angielsku połowę feniga.

Flet Clarke whistle w dawnej konstrukcji

W drugiej połowie XIX wieku pojawili się kolejni producenci, jak Barnett Samuel i Joseph Wallis, którzy wnieśli na rynek nowe typy tin whistle’ów – o budowie cylindrycznej, a nie jak dotychczas konicznej (stożkowej). Gra na starym tin whistle tamtych czasów może doprowadzić do otrucia się, ponieważ ustnik robiono wtedy z ołowiu. W drugiej połowie XX wieku również firma Generation zaczęła produkować cylindryczną formę tin whistle. Swoją drogą – też z ołowianą główką. Z biegiem lat firmy przestawiły się na tworzywa sztuczne. Wszystkie wyżej wymienione firmy pochodzą z Anglii, jednakże tin whistle, razem z bodhranem i uillen pipe (dudami) jest właściwie irlandzkim instrumentem.

Pierwszą firmą, która ukształtowała (a raczej stworzyła) irlandzki rynek, była firma Feadóg Teoranta z Dublina (5). Pierwszym tin whistle, z którego byłem w pełni zadowolony, był Nickle D marki Feadóg, kupiłem go w wieku 16-tu lat w szkockim sklepie muzycznym.

Tin whistle są produkowane od czasu „MEG whistle” Roberta Clarke’a w dosyć wysokich oktawach, jednakże istnieją również low whistles – tin whistles o niskim brzmieniu, jak i od niedawna alto whistles – tin whistles o średniej wysokości dźwięku. W Boston Museum of fine Arts znajduje się jeden egzemplarz z prywatnej kolekcji bankiera i botanika Edwarda Galpina (6).

Finbar Furey, którego instrumenty tworzył Bernand Overton, ponownie spopularyzował low whistle w latach 60. To właśnie low whistle przeżywa ostatnio swoje kolejne odrodzenie, wciąż powstają m.in. nowe instrumenty w różnych tonacjach. O low whistles możesz przeczytać więcej w kategorii „Low whistles“.

Źródła: