Strój, gama, tonacje
Tin whistle są nastrojone diatonicznie. To oznacza, że Tin whistle został wymyślony w taki sposób, żeby gama danego stroju była możliwa do zagrania za pomocą wyłącznie prostych chwytów. Mówiąc prościej: jeżeli zaczynając od C uderzamy w same białe klawisze pianina, to otrzymujemy gamę C-dur. Jeżeli mamy tin whistle w C-dur, to możemy grać na nim te same dźwięki, które moglibyśmy grać na białych klawiszach pianina.
Najniższy dźwięk instrumentu wskazuje na jego strój. Standardowym strojem tin whistle jest D-dur, najniższym dźwiękiem tych instrumentów tego stroju jest D. Na tin whistle’ach można grać nie tylko w skali durowej, ale również w równoległej skali molowej, ponieważ obie skale składają się z tych samych dźwięków (różnią się tylko pierwszym dźwiękiem - toniką). W przypadku tin whistle w stroju D-dur równoległą skalą molową jest h-moll.
Dzięki prostemu chwytami możemy zagrać nie tylko standardową dla instrumentu dużą septymę oraz dźwięk prowadzący danej tonacji, ale również małą septymę, co umożliwia nam granie w jeszcze innych tonacjach. To oznacza, że na tin whistle w D-dur można bezproblemowo zagrać nie tylko dźwięk cis, ale również c. Dzięki temu możemy zagrać również tonacje G-dur i e-moll. C-dur i a-moll można zagrać tylko częściowo – właściwie brakuje tylko dźwięk f. W każdym razie same akordy C-dur i a-moll można zagrać bezproblemowo.
Stworzyliśmy tabelę z najbardziej popularnymi strojami, dzięki której można stwierdzić jakie tonacje można grać na jakim instrumencie. Kto szuka tin whistle do utworu w dur, ten powinien przyjrzeć się przede wszystkim pierwszej i trzeciej kolumnie. Kto chce zagrać utwór w moll, niech najpierw spojrzy na czwartą kolumnę, ponieważ te tonacje molowe gra się najwygodniej na tin whistle’ach w dur. Oto tabela:
| Tonacja tin whistle | Równoległa tonacja molowa | Tonacje durowe | Tonacje molowe | Tonacja dorycka | Tonacja miksolidyjska |
|---|---|---|---|---|---|
| C | a | C / F | d / g | d | g |
| D | h | D / G | e / a | e | a |
| E | cis | E / A | f / h | f | h |
| F | d | F / H | g / c | g | c |
| G | e | G / C | a / d | a | d |
| A | fis | A/D | B / Es | B | Es |
| B | g | B / Es | h / e | h | e |
| H | gis | H / E | c / f | c | f |
Skala dorycka jest jedną ze skal kościelnych, które były rozpowszechnione w średniowieczu i których nie klasyfikuje się ani jako dur, ani moll, jednakże zależnie od tego, czy ich trzeci stopień jest małą czy dużą tercją, skale te mogą posiadać charakter tonacji durowej, bądź molowej. Tonacja dorycka różni się jednym interwałem od molowej, mianowicie przy sekście – jest duża, a nie mała, jak w skali molowej. Tak więc szóstym stopniem doryckiej skali nie jest „b”, ale „h”. Jeżeli chcesz posłuchać doryckiej tonacji, to możesz posłuchać utworu Stella Splendens.
Skale miksolidyjskie cechują się małą septymą, która leży nie półton, lecz cały ton poniżej toniki. Przykładem może być szkocka muzyka grana na dudach, w której najniższy dźwięk nie do końca pasuje do zwykłej skali. Najbardziej znanym utworem z muzyki popowej i rockowej, w którym użyta jest gama miksolidyjska, jest prawdopodobnie „Norwegian Wood” (wers „She once had me”) grupy The Beatles (w wersie „She once had me”). Kolejnym przykładem może być irlandzki utwór „She moved through the fair“.
Mimo, że tin whistle nie jest diatonicznym instrumentem, prawie zawsze można grać na nim chromatycznie, czyli z wszystkimi półdźwiękami. Gra w niestandardowych tonacjach wymaga jednak częściowego zakrywania otworów palcowych i użycia chwytów widełkowych. Połowiczne zakrywanie otworów jest ciężkie do precyzyjnego opanowania, poza tym ich brzmienie nie jest czyste.
O wiele łatwiej gra się chromatycznie na flecie prostym. Gracze tin whistle przeważnie nie wytężają się z używaniem chwytów widełkowych, lecz po prostu używają instrumentu w innym stroju. Do zalet tin whistle zalicza się również to, że niezależnie od stroju wszystkie chwyty pozostają takie same.
Niektórzy twórcy tin whistle oferują instrumenty z wymiennym korpusem i stałą główką, dodatkowo możliwy jest zakup zestawu zmiennych korpusów. Np. Susato oferuje potrójne pakiety w skalach C, D i Es oraz B, C i D.
Strojenie
Tin whistle albo są możliwe do strojenia, albo po prostu nie są. Te strojone posiadają nietypowe połączenie główki z korpusem, dzięki któremu główkę można wsadzić głębiej do korpusu lub go bardziej wyciągnąć. Tanich tin whistle z reguły nie da się stroić. We wczesnych latach 90-tych kupno możliwych do strojenia tin whistle było w Niemczech prawie że niemożliwe. Pomagano sobie wsadzając plastikową główkę do gotującej się wody – z nadzieją, że ciepły plastik się poluźni i będzie można go częściowo poruszyć.
Ja sam zniszczyłem sobie w ten sposób dwa instrumenty i nieźle się przy tym poparzyłem. Na szczęście te czasy już minęły.
Kilka tricków na tin whistle
Gra dźwięku prowadzącego
Najważniejszym dźwiękiem prowadzącym w skali durowej jest septyma. Niestety na instrumencie brakuje tego dźwięku poniżej dźwięku głównego, czyli nie można go zagrać od dołu. Na większości modeli można się jedynie posłużyć trickiem polegającym na zakryciu małym palcem otworu palcowego na dole instrumentu tylko w połowie, jednocześnie zakrywając całkowicie wszystkie inne.
Poprawianie brzmienia
Tanie pennywhistle budowy Clarke mają często nieczyste, troszkę szumiące brzmienie, za to tin whistle z ustnikiem z tworzywa sztucznego brzmią o wiele czyściej. Przede wszystkim wysoką oktawę pennywhistle może się grać niewygodnie. Większość pennywhistle brzmi o wiele lepiej, jeśli przyklei się kawałek taśmy klejącej na obrzeże otworu wylotowego (znajduje się na ustniku), tak by zmniejszyć jego szerokość. W ten sposób sprawia się, że większa część powietrza zamienia się w dźwięk, a nie szum. W większości przypadków jakość gry i dźwięku zmienia się znacząco.
